Prosessor hansı prinsiplə işləyir?
Prosessor (və ya CPU – Mərkəzi Emal Bloku) kompüterin “beyni” sayılır və onun əsas funksiyası məlumatları emal etmək, əmrləri yerinə yetirmək və digər komponentləri idarə etməkdir.
🧠 Prosessor necə işləyir? – Əsas Prinsiplər
Prosessor aşağıdakı 3 əsas mərhələ ilə işləyir:
1. Fetch (Əmrin alınması)
Prosessor RAM-dan və ya yaddaşdan növbəti əmri oxuyur.
Bu əmrin ünvanı Program Counter (PC) adlı daxili registrdə saxlanır.
2. Decode (Əmrin şifrəsinin açılması)
Əmr şəklinə görə təhlil olunur və hansı növ əməliyyat olduğu (məsələn, toplama, çıxma, köçürmə və s.) müəyyən edilir.
Control Unit (İdarəetmə Bloku) bu prosesi icra edir.
3. Execute (Əmrin icrası)
Əmr Arithmetic Logic Unit (ALU) və ya digər daxili bloklarla yerinə yetirilir.
Məsələn: 2 rəqəmin toplanması, məlumatın yaddaşa yazılması, şərtli keçid və s.
🔁 Bu dövr saniyədə milyonlarla dəfə (MHz, GHz) təkrarlanır.
🏗️ Prosessorun əsas hissələri
| Hissə | Rolu |
|---|---|
| ALU | Aritmetik və məntiqi əməliyyatları yerinə yetirir |
| Control Unit (CU) | Əmrləri yönləndirir, digər hissələri idarə edir |
| Registers | Müvəqqəti məlumat saxlayan çox sürətli yaddaş |
| Cache Memory | Ən tez-tez istifadə olunan veriləri müvəqqəti saxlayır |
| Clock | Bütün əməliyyatlara vaxt siqnalları verir |
| Program Counter (PC) | Növbəti əmr haradadır, onun ünvanını saxlayır |
🧪 Real Prosessor Necə Proqramlaşdırılır?
Məsələn, aşağıdakı assembler dili kodu CPU-nun necə işlədiyini göstərir (x86 memarlığı üçün):
MOV AX, 5 ; AX registrinə 5 yaz
MOV BX, 3 ; BX registrinə 3 yaz
ADD AX, BX ; AX = AX + BX (yəni 5 + 3 = 8)
Bu əmrlər birbaşa CPU tərəfindən 1 və 0-lara çevrilərək icra olunur.