CBDC (Mərkəzi Bank Rəqəmsal Valyutası) bir ölkənin mərkəzi bankı tərəfindən buraxılan və dəstəklənən rəqəmsal formada olan rəsmi valyutadır. Bitcoin kimi kriptovalyutalardan fərqli olaraq, CBDC-lər mərkəzləşdirilmişdir, hökumət tərəfindən tənzimlənir və adətən milli valyutaya 1:1 nisbətində bağlıdır ki, bu da sabitliyi təmin edir. Onun məqsədi maliyyə sistemlərini modernləşdirmək, maliyyə inklüzivliyini artırmaq və ödəniş səmərəliliyini yaxşılaşdırmaqdır.

Əsas növləri:

• Pərakəndə CBDC: Gündəlik əməliyyatlar üçün ictimaiyyət tərəfindən istifadə olunur (nağd pul və ya bank depozitləri kimi), adətən banklar və ya rəqəmsal cüzdanlar vasitəsilə.

• Topdan CBDC: Banklar arası hesablaşmalar və ya böyük həcmli əməliyyatlar üçün maliyyə institutları tərəfindən istifadə olunur.

Ümumi vəziyyət (2025-ci ilin iyun ayına olan məlumat):

• 134 ölkə (dünya ÜDM-in 98%-i) CBDC-ləri araşdırır.

• 11 ölkə tam işə salıb, məsələn, Baham adaları (Sand Dollar), Yamayka (JamDex), Nigeriya (e-Naira) və Çin (e-CNY).

• 44 ölkə pilot layihələr aparır (Braziliya, Hindistan, Avropa İttifaqı kimi).

• Çin’in e-CNY-si ən böyük pilotdur, 2024-cü ilin iyununa qədər 7 trilyon yuan (986 milyard dollar) həcmində əməliyyatla.

• ABŞ araşdırma aparır, lakin Konqresin icazəsi olmadan CBDC buraxmaq planı yoxdur.

• Avropa İttifaqı rəqəmsal avro üçün hazırlıq mərhələsindədir.

Üstünlükləri:

• Maliyyə inklüzivliyi: Bank xidmətlərindən istifadə etməyən insanlara rəqəmsal ödəniş imkanı verir.

• Səmərəlilik: Əməliyyat xərclərini azaldır və ödənişləri sürətləndirir.

• Təhlükəsizlik: Saxtakarlığın qarşısını almaq üçün kriptoqrafik üsullardan istifadə edir.

• Monetar siyasət: Mərkəzi banklara pul təklifi üzərində daha yaxşı nəzarət imkanı verir.

Narahatlıqlar:

• Məxfilik: İzlənilə bilən əməliyyatlar hökumət nəzarətinə yol aça bilər.

• Nəzarət: Proqramlaşdırıla bilən CBDC-lər xərcləmə məhdudiyyətləri və ya vaxt məhdudiyyətləri tətbiq edə bilər.

• Maliyyə sistemi: Bank depozitlərini azalda bilər, kredit əlçatanlığına təsir edə bilər.

• Kiber təhlükəsizlik: Rəqəmsal infrastruktur hücumlara qarşı güclü olmalıdır.